Hacı Bektaşın İsmi Nedir?

[biralevi]

HACI BEKTAŞIN İSMİ NEDİR? (Düzeltilmiş metin)

(Açıklama notu; Künhul Ahbar’ın çevirisini yapan hukukçu meslektaşım Muhammed isminin ilk olarak Künhul Ahbarda değil bu eserde bahsedilen Nesepnamede geçtiğini ve 53.sayfanın çevirisinde Nesep-Namede ismin ‘Seyyid Muhammed eş şehir el an bi-Hacı Bektaş’ olarak geçtiğinin yazdığını belirterek bu yanlışlıktan dolayı özür diledi,bende yazımı bu bilgiye göre düzeltiyorum.
Bu sayede Hacı Bektaş’tan Muhammed olarak bahseden ilk eserin Künhul Ahbar değil Ahmet Yesevinin kardeşi olduğu söylenen Mevlana Örüng Koylaki’nin (12.yy) çevirdiği Nesepname olduğunu tespit etmiş oluyoruz.Yazımı bu bilgiyi esas alarak yeniden sunuyorum.)

Traji komik bir başlık ve soru oldu ama öyle bir zamandayız ki insanlar kendi cahillikleri yada zalimlikleri çerçevesinde her türlü gerçeği eğip büküyorlar.Bu çarpıtmalardan en çok nasiplenenlerden biriside Hacı Bektaştır,Merhumu mezarında bile rahat bırakmadılar,fikriyle zikriyle kişiliğiyle habire oynayıp durdular,hatta öyle kumpaslar kuruldu ki Gerçekte Sünni tasavvufçu birisi olan Hacı Bektaş tarihi seyri içinde Osmanlı kurucusu yapıldı,Hz.Ali’nin suret değiştirmiş yeni versiyonu olarak sunuldu,Türk milliyetçisi yapıldı,Alevi yapıldı,Kemalist,demokrat,sosyalist yapıldı.
Bırakın fikrini ve zikrini ismini hatta lakabını bile rahat bırakmadılar.
İsmini ve lakabını dahi sürekli eğip büktüler ve süreçte devam ediyor bakalım sonu nereye varacak?

OYSA ; Hacı Bektaştan ilk bahseden yazarların eserlerinde ismi ‘Hacı Bektaş‘ olarak geçer.

Ebül Ferec Vasiti (Öl: 1343) Tiryakul Muhibbin isimli eserinde,
Eflaki,(Öl 1353) Menakıbu’l Arifin isimli eserinde
Elvan çelebi (Öl 1359) , Menakıbul-Kudsiyye sinde,
Aşıkpaşazade Derviş Ahmed (Ölümü:1481) Aşıkpaşazade tarihinde (Tevarihi al-i Osman)
Yazarı bilinmeyen 13,14 yy yazıldığı sanılan Makalatı Gaybiyye ve Kelimatı Ayniye ‘de
Ebu’l Hayr-i Rumi nin (15 yy)‘Saltukname’ sinde,
Uzun Firdevsi (15 yy) Velayetname-i Haci Bektaş veli sinde,
Lami çelebi ( 15 yy) Nefehatü’l Üns de
Cafer B.Hasan (15 yy) Kitabe Tefsire Besmele de
Taşköprülüzade Ahmet,(Öl:1561 yy) Şakayıkı Numaniye sinde
Evliya çelebi,(17.yy,) Seyahatnamesinde,
A.Celalettin ulusoy(20.yy) ‘Hünkar hacı Bektaş veli ve Alevi Bektaşi yolu’isimli eserinde ;

İsmini Bektaş olarak belirtirler.

Velayetname’deki soy seceresinde ismi Hacı Bektaş Veli’dir
Saltukname ‘deki menkıbede Bektaş olarak aktarılır.
Kitabe Tefsire Besmele isimli eserin başlığında :’ Hacı Bektaş ’diye yazar.
Makalatı Gaybiyye sunumunda ‘Hacı Bektaş Horasani’ diye geçer.
Tiryakul Muhibbin de ’Horasanlı Seyyid Hacı Bektaş ‘ diye sunulur.
Şakayıkı Numaniye’isimli eserde ‘Şeyh Arifi Billah El Hac Bektaş’ denilir.

Makalat nüshalarında sunuş kısmında :’Sultan Hacı Bektaş El Horasani diye sunulur.
Yani bazı ekleri(Hacı,Horasani,Hünkar,Seyyid,Şeyh,kutup vs ) görmezden gelirsek tüm eski kaynaklarda ismi BEKTAŞ olarak sunulur.

Yine Aşıkpaşazadeye göre birde kardeşi MENTEŞ (veya Mintaş) vardır ve isim-bilim açısından Bektaş ve Menteş son derece uyumludurlar. .
Bektaş’ın kendisi Türk kökenli olup,halife olarak adlandırılan ardıllarıda Türktür ve isimlerinin de Türkçe olması olağandır.

Bunların yanı sıra ;
Risalelerde
Vakfiyelerde
Deyişlerde
Fermanlarda
Fütüvvetnamelerde
Nefeslerde
Erkannamelerde
Menakıbnamelerde
Kitabe ve yazıtlarda
Adı hep BEKTAŞ olarak geçmiştir.
Hatta Bektaşi Gülbenklerinde dahi bazı istisnalar dışında çoğunda Bektaş ismi kullanılır.

Müdafaa isimli Eserinde ‘padişahımızın yüce ayak tozlarına yüz sürüp kutlamak için istanbula geldiğini ve ‘Şah İsmail ve Şiileri sapıklıkla suçladıktan sonra Hacı bektaş gibi kendilerinin de geçmişte olduğu gibi bugünde sünni’ olduklarını söyleyen Cemalettin Çelebi soy seceresini verirken,

‘Seyyid İbrahim Sani oğlu Hacı Bektaş veli adıyla ünlenen Seyyit Muhammet dedikten sonra Yüce tanrı onun sırrını kutsasın hacı bektaş veli diye ünlenmiştir’ der,ama kitabında sunduğu Osmanlı fermanlarının hiçbirinde ‘Muhammet’ ismi kullanılmaz hepsinde ‘Bektaş’ ismi geçer.
Cemalettin çelebi kitabında Osmanlının kendileri hakkında yazdığı ferman ve buyruklardan örnekler verir ki yine bunlarda da ‘Bektaş’ ismi geçer.

Ayrıca velayetnamede babası olarak verilen isim ‘Muhammet İbrahim el sani ‘olup baba oğul aynı isimde olması gibi bir çelişik durumda ortaya çıkıyor ki çok da mantıklı değil,
Yine bir oğluna Mintaş veya menteş gibi Türkçe isim koyup diğerine Muhammet gibi Arapça isim konulması da zor bir ihtimal.


Bazı yazarların ‘Muhammed’ ismine kaynak olarak sunduğu Gelibolulu Mustafa Ali’nin (Öl;1600) Künhul ahbar’ında .(c.5 sh:53 )
Hacı Bektaş Veli başlığı devamında ;
Nesepleri Seyyid Muhammed bin Musa Sani bin İbrahim el Mücab bin İmam Musa Kazımdır denilir,
Yazar Hacı Bektaş parantezinden sonra Nesepleri kelimesini kullanıyor ve saydığı ilk ismi Hacı Bektaş adına mı yoksa onun babası olarak mı sunuyor belli değil.Yazarın nesepleri kelimesinden sonra yazdığı Seyyid Muhammedi Hacı Bektaşın babası olarak yazdığını düşünürsek,böyle bir yorum yazarın okuduğunu yada bildiğini düşündüğüm velayetnamede verilen silsileyede uygun düşer zira velayetnamede Hacı Bektaşın babası Seyit Muhammet olarak sunuluyor.
Yine cümlenin devamında kullandığı ‘Hacı Bektaş velinin pederi (Seyyid Muhammed bin İbrahim -sani) lakabı ile meşhurdur cümlesinde isim olarak Hacı Bektaşı kullanması dikkat çekiyor.

Aksi düşünüldüğünde ise yani Gelibolulu Ali’nin eserinde Nesepleri kelimesinden sonra yazdığı Seyit Muhammed’i Bektaş’ı kast ederek sunmuşsa ,babasının adını da Musa Sani olarak sunmuş oluyor ki buda velayetnamedeki dedesinin ismine denk geliyor, Yazar Nesepnamede ki silsileyi verirken ’Seyyid Muhammed eş şehir el an bi-Hacı Bektaş’ diyor ki bu durumda da yazarın Bektaşın adını Muhammed olarak kabul ettiği ve bu ismi ilk sunan eserin de Yesevinin kardeşinin çevirisini yaptığı Nesepname olduğu anlaşılıyor.

Bu yorumu kabul ettiğimizde Hacı Bektaşın pederi (Seyyid Muhammed bin İbrahim -sani) lakabı ile meşhurdur demesi de anlam kazanıyor,
Böylece velayetnamede babası olarak sunulan ismin babasının lakabı olduğunu söyleyerek hem söyledikleriyle velayetnamedeki silsilenin çelişkisini kendisine göre gidermiş oluyor ve hemde Muhammet oğlu Muhammet tuhaflığını kendince yok etmiş oluyor.

Bu eserde Seyyit Muhammed olarak verilen ismin Bektaşın ismi olduğu şeklindeki sunumu diğer eserlerle çelişmesi ,Türkçe olmaması,Menteş uyumsuzluğu gibi nedenlerden dolayı kabul edilebilir bulmadığımı belirtiyorum.
Yine Hacı Bektaşın ölüm tarihinin 1272-1273 lü yıllar olduğu bugün tespit edilmiş olmasına karşın Künhul Ahbar da 1337-38 tarihinin verilmiş olması ve bundan sonraki tarihçilerinde buna dayanarak aynı yanlışı taklit etmiş olmaları da ayrıca bir güvenilirlik sorunudur.
Bu arada Hacı Bektaş soyu olduğu iddiasında olanlardan A.Celalettin ulusoy eserinde Hacı Bektaşın babasının ‘İbrahim Sani olarak anılan Seyyid Muhammed’ olduğunu yazdığını da belirtelim.

Künhul Ahbar daki yaklaşım bu tarihten sonra Bektaş adını Muhammede dönüştürmek isteyen bazı araştırmacılara da fırsat sunmuş oluyor.
Böylece de;
Mehmet ali Hilmi dedebaba ‘Kaşiful esrar reddiyesinde
İsmi Seyyid Muhammed el-hacc bektaş veli bin seyyid İbrahim diye vermesini,
Yine Mir’âtü’l-mekâsıd isimli eserinde Ahmet Rifat efendi(Ölm:1876)
Ve Münci Baba diyede bilinen Mehmed Süreyya da(Ölm:1942) 1922 de bastırdığı ‘Tarikatı Aliyyeyi Bektaşiye’ isimli eserinde ‘ Muhammed’ ismini kullanmalarını anlayabiliyoruz.

Ancak bazı Bektaşilerde Muhammet isminin Arapça olduğunu düşünerek böyle bir ismi bir Türk koyacaksa Mehmet olarak koyar mantığıyla hareket ederek isme yeni bir yön verme çabasına girerler.Zira Türk kökenlilerde Muhammet’in Türkçe eşanlamlısı yada algısı Mehmet ismidir.

Mir’at-ut Turuk yazarı ve Celveti Şeyhi (Ahmed münib efendi,Ölm:1918) ismi;
‘Seyyid Mehmed hacı Bektaş veli- yyel- horasani’ olarak sunuyor.

Ahmed Rıfkı (Rıfkı baba) 1910 larda çıkardığı Bektaşi sırrı kitabında ismi; ‘Hacı Mehmed Bektaşi veli el horasani ‘ olarak sunar.

Son dedebaba Bedri Noyanda ‘Bütün yönleriyle Bektaşilik ve alevilik’isimli eserinin 1.cildinde tercihini ‘Mehmet Bektaş’tan yana kullanacaktır.

En uyanıkları en son dedebabalardan olan Ahmed Sırrı dedebaba çıkar ve ilk defa 1939 da yayınladığı ‘Risaleti Ahmediyyesinde;
Bektaşi tarikatı kurucusu olarak taktim ettiği Bektaşı ‘Süphani sır,Seyyid Hünkar Hacı Muhammed Bektaş-ı veli el Horasani en Nişaburi’ diyerek o ana kadarki tüm isimleriyle sunar.

Bu tür gariplikler yada doğru ifadeyle tahrifatlar halen günümüzde de sürüyor;

Meral salman isimli bir yazar 'Müze duvarlarına sığmayan dergah alevi Bektaşi kimliğinin kuruluş sürecinde Hacı Bektaş veli anma törenleri' isimli 2006 yılında yazdığı kitabında Aşıkpaşazadeyi körü körüne inkar ederek ‘ menteş diye birisinin olmayabileceğini’ yazar.

Yine Hamza Aksüt isimli yazarda 2005 yılında yapılan süleyman Demirel ünv. İlahiyat fak yapılan Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik sempozyumunda sunduğu bildiride ;
Hacı Bektaşın bektaş obasından olan hacı anlamına geldiğini söyler,
2013 lü yıllarda da bakışını daha da derinleştirerek ;
'Bekteş diye bir türkmen obası varmış ve bizim hacı bektaşın adı Bektaş değilmiş o obaya mensup olduğu için böyle deniliyormuş
'Bektaş obasından bir hacı yada Bektaş obasının hacısıymış! 'der ve dahada ilerilere giderek hatta kardeş menteş te yokmuş da menteşde aslında menteş adlı oba mensubu biriymiş! diye yazar.
Uydurmada zirve yaptılar ,nasıl bu kadar kolay uyduruyorlar anlamıyorum

Böyle olsaydı yüzlerce Bektaş adı olması gerekmez miydi diye kimse sormuyor
o tarihlerde insanların bugünkü gibi isimleri vardı ve soy isim olmadığı için atalarına obalarına yerleşim bölgelerine göre yada herhangi bir sıfat olarak isimlere eklemeler yapılırdı
Bektaşada böyle yapıldı
Hacı eki eklendi,
horasani eklendi
Nişabur eklendi
Kutb eklendi
seyyit eklendi
hünkar eklendi
Veli eklendi
kimse Bektaş obanın adıdır asıl adı şudur budur da demedi .
Görüldüğü gibi kimilerince Bektaş ismi Muhammede dönüştürülüyor,kimi bunu aykırı görüp Mehmet yapıyor,kimi Bektaşı lakap yapıyor,kimide Bektaşı oba ismi yapıyor,bu arada Menteş te kara delik yutması türünden yok ediliyor.
Bektaşiliğin İslam dışına çıkarılmış olması dahi bu insanlara yetmiyor,mutasyon süreci günümüzde de devam ediyor.
Sözün özü;
Bektaşiler Türkçe Bektaş ismiyle seyitlik iddiasının havada kalacağını düşünerek Arapça bir isim bulma çabasıyla bir yorumla Gelibolulu Ali’ye dayanarak Muhammet ismine sarılıyorlar,kimi aynen alıyor kimi Mehmet yapıyor.
Masal kısaca böyle,bu arada kardeş Menteş’e de bir çözüm bulmuşlar,böyle bir kardeşi yok !

BİR BEKTAŞİ MASALIMIZ DAHA BÖYLE BİTİYOR,

Zavallı Sünni sufist Bektaş’ın fikri,zikri her şeyi elinden alındı şimdi ismi de gidiyor…..


Av.Teoman Şahin

[biralevi]

Hacı Bektaş Velayetnamesi,Frdevsinin yazdığı ve Bektaşın hayatını anlatan ilk eserdir,ilk dönem rivayetleri derlenip aktarılmıştır,eserin en başlarında doğumu şöyle anlatılır;O gece sultan İbrahim hatem hatuna yaklaştı Tanrı kudreti Hatem hatun gebe kaldı,Müddeti tamam olunca dünyaya bir oğlan geldi ki yüzü ayın ondördüne benziyordu
pek sevindiler mübarek ADINI BEKTAŞ KOYDULAR..........